در این سری از پستها، به معرفی حشراتی میپردازم که تحت عنوان حشرات مفید (Useful Insects) نامیده می‌شوند.

این حشرات، در عرصۀ طبیعت نقش مهمی را در جلوگیری از تکثیر آفات و برقراری تعادل حیاتی (Equilibrium biology) ایفا می‌کنند و پرورش آنها می‌تواند علاوه بر سودآوری مناسب برای تولید کننده، باعث ایجاد تعادل زیستی در کشاورزی و باغبانی گردیده و بصورت مستقیم بر روی سالم سازی محصولات کشاورزی، تاثیر مثبت گذارد.

5- زنبور تریکوگراما (Trichogramma)

زنبور تریكوگراما، از كوچكترین زنبورهای پارازیت بوده كه با قراردادن تخم خود در داخل بدن میزبان یا تخم آفت، در طول مراحل تكاملی زندگی خود، با استفاده از محتویات بدن میزبان، سبب مرگ آن میشوند.

زنبور تریکوگراما حشره ریز و ظریفی است که حدود 1 میلیمتر طول داشته و متعلق به خانواده‌ای از زنبورها تحت نام Trichogrammatidae می‌باشد. یکی از 80 جنس خانوادۀ Trichogrammatidae که دارای بیش از 200 گونه در سراسر جهان است. این خانواده از زنبورها به طور کلی پارازیتوئید (انگل) تخم بویژه پروانه‌ها می‌باشند که تعدادی از این پروانه‌ها جزء آفات مهم و اصلی محصولات کشاورزی هستند و هر ساله کشاورزان و باغداران را وادار به مبارزه علیه آنها می‌نمایند.

برای کنترل بیولوژیک جمعت آفات، امروزه گونه‌های مختلف زنبور تریکو گراما از اهمیت زیادی مخصوصا در امر مبارزه با گونه‌های مختلف پروانه هایی از خانواده‌های pyralidae و Noctuidae برخوردار هستند. این امر برای پرورش، تکثیر انبوه و رهاسازی این عوامل کنترل کننده زمینه مساعدی را در سطح جهان و ایران فراهم نموده است طبق آمارهای اعلام شده بین المللی سطح زیر پوشش جهانی زنبور تریکوگراما سالانه با نوسان بین 70-20 میلیون هکتار مزرعه، باغ، جنگل و مرتع می‌باشد و کشورهای شوروی سابق و چین با بیش از 10 میلیون هکتار کاربرد تریکوگراما در جهان، مقام اول را به خود اختصاص می‌دهند.

این زنبورها به واسطۀ پنجۀ پای سه بندی به راحتی قابل تشخیص بوده و به واسطه اینکه تخمهای انگلی شده (پارازیت شده) توسط این زنبورها پس از چند روز سیاهرنگ می‌شوند، در شرایط صحرایی براحتی قابل تشخیص و جمع آوری می‌باشند.

زنبور تریکوگراما با ایجاد سوراخ در پوسته تخم آفت در داخل آن 2-1 عدد تخم قرار می‌دهد. بعد از 12-8 روز (در دمای 28-25 درجه سانتی‌گراد) زنبور از داخل تخم، خارج می‌شود. هر زنبور ماده در حدود 70-40 عدد تخم میزبان (آفت) را پارازیت (آلوده) می‌کند. زنبور تریکوگراما برای یافتن تخم میزبان در مزرعه، پروازهای کوتاهی انجام می‌دهد. دامنه پرواز آنها در حدود 50-5 متر است.

در طبیعت هنگامی که درجه حرارت کاهش می‌یابد، زنبورها در قسمتی از گیاه که در آفتاب قرار دارد، فعالیت می‌کنند و بالعکس در صورت افزایش درجه حرارت محیط، اکثرا” زنبورها به پشت برگ رفته و در سایه تخم‌ریزی می‌کنند. زمستان گذرانی زنبور تریکو گراما به صورت پیش شفیرگی در تخم‌های میزبان روی علفهای هرز صورت می گیرد.

حشرۀ کامل زنبور با سوراخ کردن پوستۀ تخم میزبان که به صورت تقریبا مدور می‌باشد از تخم خارج می‌شوند. لذا تخمی که می‌توانست حاوی لارو آفت باشد و به محصول خسارت بزند، زنبور بوده و جلوی خسارت آفت در همان مراحل اولیه سد می‌شود و این یکی از محاسن انگلهای تخم آفت می‌باشد.

زنبورهای ماده خارج شده از تخم میزبان بلافاصله جفت گیری کرده و شروع به جستجو برای یافتن تخمهای میزبان بر روی گیاه می‌نمایند. یافتن تخم میزبان توسط زنبورها بیشتر با قدم زدن زنبورها صورت می‌گیرد ولی زنبورها قادر به پروازهای کوتاه بوده و در مواردی توسط باد نیز به مسافتهای طولانی منتقل می‌شوند.

این زنبورها به طور گسترده در فلات ایران حضور داشته و به طور طبیعی فعالیت قابل توجهی را روی آفات مختلف نشان می‌دهند. عمده حضور این زنبورها در باغات و مزارع اغلب به آخر فصل محدود می‌شود که در این زمان آفت عموما خسارت خود را به محصول وارد نموده. به همین دلیل و برای پر کردن خلا حضور به موقع زنبورها در زمان بروز آفت، نیاز است تا زنبورها به تعداد لازم پس از تکثیر روی سایر میزبانهای آزمایشگاهی از قبیل بید غلات و بید آرد، در مزارع رهاسازی شوند.

زمان، تعداد و دفعات رهاسازی زنبورها از موارد مهم در موفقیت رهاسازی زنبورهاست و در هنگام تکثیر و پرورش انبوه آزمایشگاهی نیز رعایت نکات و مسائل کنترل کیفیت و انتخاب اکوتیپ و گونه مناسب زنبورها از جمله موارد ضروری است که ضریب موفقیت را افزایش خواهد داد.

چنانچه مجموعه مسائل ذکر شده در انتخاب، پرورش و رهاسازی زنبورها لحاظ شود نتایج بسیار مناسبی را می‌توان از برنامه‌های کاربرد زنبورهای تریکوگراما بدست آورد و کاربرد سموم کشاورزی که اثرات مخرب زیست محیطی فراوانی را به همراه دارد را برای برخی از آفات مهم کشاورزی حذف و یا اینکه به حداقل رساند.

در حال حاظر از این زنبورها به طور گسترده در مناطق شمالی کشور در مبارزه با کرم ساقه خوار برنج، آفت کلیدی محصول برنج، استفاده می‌شود. از آفات دیگری که در سطح کشور از این زنبورها در جهت کنترل آنها در سطوح نسبتا محدودتری استفاده میشود‌، می‌توان به کرم قوزۀ پنبه، کرم ساقه خوار اروپایی ذرت، کرم گلوگاه انار و کرم سیب اشاره نمود.

نکته مهم در کاربرد زنبورها این است که آنها به شرایط نامساعد محیط در هنگام رهاسازی (همانند بارندگی و دماهای بالا) و سمپاشی و یا بادبردگی سم از مزارع مجاور بسیار حساس بوده و در چنین شرایطی از بین رفته و نمی‌توان از رها سازی انتظار موفقیت داشت.

روش های متفاوتی در رهاسازی موجود هستند که عبارتند از:

1. بریدن کاغذهای سفید (تریکوکارد) که حاوی تخم‌های پارازیته است به قطعات کوچک 1×1 سانتیمتر بطوریکه روی هر برش حدود 600 عدد زنبور وجود دارد و چسباندن آن روی کارت‌های مقوایی سبز رنگ.
2. مخلوط کردن تخم‌های پارازیته که حاوی پیش شفیره زنبور تریکوگراما می‌باشند با خاک اره و پخش آن با دست یا کود پاش یا هواپیما در مزرعه.
3. رهاسازی بصورت زنبور کامل.
4. رهاسازی زنبور از طریق محلول پاشی که در محلول تخم های پارازیت وجود دارد.

مطالب مرتبط:

1- حشرات مفید 4 – بالتوری سبز

2- حشرات مفید 1 – کفشدوزک

3- حشرات مفید 3 – سنجاقک