چرا به شهر تبریز، شهر اولینها گفته میشود؟
1 ) اولین چاپخانۀ سربی با حروف فارسی و عربی در سال 1227 توسط میرزا زین العابدین تبریزی در تبریز تاسیس شد و 12 سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس گردید.
2 ) برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه گردید که از آن جمله عبارتند از: پطر کبیر، شارل دوازدهم و اسکندر کبیر.
3 ) اولین رمان ایران به نام (ستارگان فریب خورده – حکایت یوسف شاه سراج) توسط میرزا فتحعلی آخوندزاده در تبریز به رشته تحریر در آمد.
4 ) اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.
5 ) اولین کتابخانه عمومی و دولتی توسط محمد علی تربیت در سال 1300 در تبریز تاسیس شد. این کتابخانه در ابتدا «کتابخانه و قرائتخانهٔ عمومی معارف» نامیده میشد که بعدها به احترام بنیانگذار آن، تربیت نامیده شد.
6 ) اولین اثر ثبت شدۀ ایران در حافظۀ جهانی، وقف نامۀ ربع رشیدی (یکی از بناهای تاریخی تبریز) است که تنها نسخۀ آن هم اکنون در اولین کتابخانۀ ایران (کتابخانۀ مرکزی تبریز) نگهداری میشود. این بنا در خرداد ماه 1386 در سازمان یونسکو نیز به ثبت رسید.
7 ) اولین سینمای ایران تنها پس از 12 سال از اختراع جهانی آن (توسط برادرن لومیر – 1889 میلادی)، در تبریز با نام سولّی (خورشید) در سال 1279 خورشیدی در خیابان چراغ گاز (امیرکبیر فعلی) تاسیس گردید.
8 ) اولین نمایشنامه و تئاتر در تبریز به سال 1261 شکل گرفت.
9 ) اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد.
10 ) اولین فوتبالیست شاغل در اروپا (بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز در سالهای 1311-1309 بهترین گل زن باشگاههای این کشور بود و در فینال جام باشگاههای بلژیک با به ثمر رساندن سه گل باعث قهرمانی تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ در مقابل تیم بروکسل گردید.
11 ) در سال 693 هجری قمری در دورۀ گیخاتوخان مغول، اولین پول کاغذی به نام چاو در تبریز چاپ شد. اما مردم آن را نپذیرفتند و پس از مدتی چاپ آن متوقف شد.
12 ) اولین هوانورد ایرانی به نام کلنل محمد تقی خان پسیان، از اهالی تبریز بود.
13 ) اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز بنا نهاده شد.
14 ) اولین آتش نشانی ایران در سال 1221 خورشیدی در زمان استقرار نیروهای روسی در تبریز، احداث شد. برج آتش نشانی تبریز (برج یانقین – تصویر سمت چپ) هم اکنون در محوطه ایستگاه آتشنشانی نبش خیابان خاقانی و خیابان بهادری تبریز قرار دارد. ارتفاع این برج 23 متر است. این برج در قدیم کارکرد دیدهبانی داشت و نگهبانی در بالای برج کشیک میداد تا در صورت وقوع آتشسوزی، توسط زنگی آتشنشانان را خبر کند.
15 ) اولین کارخانه چینی سازی در شهر تبریز ساخته شد.
16 ) اولین کارخانه تولید برق در این شهر به تاریخ 1281 خورشیدی و به همت قاسم خان والی احداث شد و اولین خیابانی که در آن از چراغهای برقی استفاده شد، خیابان چراغ گازی تبریز بود.
17 ) از سال 1298 هجری قمری ضرابخانه ماشینی به طور رسمی در تبریز برقرار و تمام ضرابخانههای شهرهای معتبر برچیده شد.
18 ) نخستین اتاق بازرگانی ایران به سال 1285 خورشیدی در تبریز بنا نهاده شد.
19 ) نخستین مؤسسهٔ خیریهٔ غیردولتی در سال 1326 توسط عدهای از خیرین محله نوبر تبریز با هدف مبارزه با فقر و کمک به مستمندان با نام “جمعیت خیریه نوبر تبریز” در تبریز تأسیس و در سال 1331 رسما ثبت و آغاز بکار کرد.
20 ) اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد، تبریز در سال 1280 خورشیدی و به همت “قاسم خان والی” بود.
21 ) اولین انجمن زنان در تبریز توسط «صاحب سلطان خانم» تشکیل گردید. وی که بانویی درس خوانده و از زنان متشخص تبریز بود، در سال 1264 خورشیدی با میرزا ابراهیم خان باغمیشهیی ملقب به شرفالدوله و مشهور به کلانتر، یکی از رجال سرشناس و معروف آذربایگان و همچنین نمایندۀ مردم تبریز در مجلس شورای ملی در دورۀ اول، ازدواج کرد.
22 ) اولین نظمیه پلیس مردمی در سال 1325 خورشیدی در تبریز توسط انجمن ایالتی آذربایجان شکل گرفت.
23 ) اولین شهرداری (بلدیه) در سال 1287 خورشیدی، متعلق به تبریز بوده و اولین شهردار تبریز سردار همایون قاسم خان والی تحصیل کرده دانشگاه saint cyr فرانسه و فرمانده بریگار قزاق بود.
24 ) اولین مدرسهٔ تحصیلات ابتدایی به شیوهٔ نوین در ایران در تبریز به همت “میرزا حسن رشدیه” در ششگلان تبریز بنیاد نهاده شد.
25 ) اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید.
26 ) اولین کودکستان ایرانی در تبریز توسط میرزا جبار عسگرزاده معروف به جبار باغچهبان که در سال 1299 در تبريز به خدمت وزارت فرهنگ درآمد، در سال 1303 به دستور ” فيوضات ” رئيس فرهنگ وقت، اولين کودکستان ايرانی را در تبريز، به نام “باغچۀ اطفال” تاسيس کرد و از همان زمان نام فاميل خود را از عسگرزاده به باغچه بان تغيير داد. با اين منظور که همانگونه که معلمين دبستان و دبيرستانها آموزگار و دبير ناميده میشوند، مربيان کودکستانها نيز باغچهبان ناميده شوند.
بعدها در همين مدرسه بود که اولين کلاسها را برای آموزش کودکان ناشنوا ايجاد کرد. بـين دانش آموزان اولين کلاس درس باغـچهبان، سه کودک کر و لال نيز بودند، که وجود همين سه کودک او را به فکر ايجاد مدرسۀ مخصوصی برای کودکان کر و لال انداخت؛ و بدنبال اين فکر در سال 1305 خورشیدی در باغـچۀ اطفال، کلاسی برای تعليم و تربيت کر و لالها تاسيس نمود و سه کودک را يک سال تدريس کرد. ولی در سال 1306 باغچه اطفال، با دسيسه منحل شد.
باغچهبان در سال 1312 خورشیدی به تهـران آمد و نام کودکستان را به کودکستان باغچهبان تـغيير داد. در هـمين سال دبستان کر و لالها را در تهران تاسيس و نيز در هـمان سال دستگاهی اخـتراع کرد که ناشنواها از طريق دندان و حس استخوانی قادر به شـنيدن میشدند. اين دستگاه پس از تکميل شدن به نام “تلفن گنگ” یا گوشی استخوانی در ادارۀ ثـبت اختراعات به تاريخ 22 بهـمن ماه 1312 به شمارۀ 118 به ثـبـت رسيد. باغچهبان در سال 1322 جمعيت حمايت از ناشنوایان را تاسيس کرد.
وی در آذر ماه 1345 چشم از جهان فرو بست.
27 ) اولین مدرسه نابینایان توسط یک میسیون آلمانی در تبریز احداث شد.
28 ) اولین مدارس حرفهای و بازرگانی توسط محمدعلی تربیت در تبریز بنا شد.
29 ) اولین کودکستان توسط ابوالقاسم فیوضات در تبریز بنا گذاشته شد.
30 ) نخستین بنیانگذار انشای جدید، سلیس و روان به همت میرزا عبدالرحیم نجار زاده تبریزی معروف به «طالبوف» در تبریز بود.
32 ) میرزا فتحعلی آخوندزاده معروف به «آخوندوف» بنیانگذار نمایشنامه نویسی ایران به زبان ترکی و فارسی محسوب میشود.
33 ) میرزا آقا تبریزی اولین نمایشنامه نویس ایرانی تبریزی است که نمایشنامههای فارسی نگاشته است.
34 ) نخستین شهری که در ایران صاحب راه آهن برقی شد، شهر تبریز در مسیر تبریز-شهرستان جلفا به طول 149 کیلومتر در سال 1354 بود که در نهایت در سال 1361 به بهره برداری رسید.
35 ) پدر فرش نوین ایران، سید ابوالفتح زیدی، مشهور به استاد ابوالفتح رسام عرب زاده، متولد 1293 خورشیدی (1914 میلادی) از دیار تبریز است. وی از شاگردان کمال الملک بوده و یادگاری با نام بنیاد فرهنگی هنری فرش رسام عرب زاده از وی به جای مانده است. وی در بهمن ماه 1375 خورشیدی در سن 82 سالگی، دار فانی را وداع گفت.
36 ) نخستین استفادهٔ اتوبوسهای شهری از «کارتهای هوشمند بدون تماس» بهجای بلیتهای کاغذی در سال 1386 خورشیدی در تبریز آغاز شد.
37 ) سامانۀ بلیط الکترونیکی برای اولین بار در ایران در ورزشگاه سهند تبریز در سال 1389 خورشیدی آغاز بکار نمود.
38 ) نخستین سینمایی خودرویی کشور در تبریز در سال 1390 آغاز بکار نمود.
39 ) نخستین شهر بدون گدا در ایران، شهر تبریز است.
40 ) نخستین شهری که در ایران، کشتن سگهای ولگرد ممنوع شد، شهر تبریز است. این امر به دست بانوی تبریزی (ژیلا پورایرانی با نام پناهگاه حیوانات پردیس) در مرداد 1393 تحقق یافت.
به گزارش “تدبیر“، نشریه “هافینگتون پست” با انتشار گزارشی (لینک خبر) درباره تلاش های “ژیلا پورایرانی” در تبریز برای نجات جان سگهای بیسرپرست آن شهر می نویسد:
کشتن سگهای بی سرپرست در ایران امری متداول است. با این حال، در حال حاضر در شهر “تبریز” در شمال غربی ایران کشتن سگها غیر قانونی اعلام شده است.
در زمینه پزشکی:
نخستین طبیب مُحصل فرنگ، نخستین کتابهای پزشکی، نخستین آبله کوبی، نخستین دانشکده پرستاری مامائی، نخستین دندانهای مصنوعی، اولین عمل قلب باز، پیوند قلب برروی سگها و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال 1347 در تبریز به انجام رسید.
وی از سال 1342 به نمایندگی ایران در «انجمن بین المللی جراحی» و از سال 1362 به عضویت «آکادمی جراحی پاریس» انتخاب شد. تاکنون بیش از 25 مقاله و سخنرانی از او در کنگرههای بین المللی جراحی به زبانهای فرانسه، انگلیسی در مجلات معتبر پزشکی خارجی چاپ شدهاست.
دکتر هیات به موازات مطالعات و تألیفات پزشکی در تورکولوژی و فلسفه و اسلام شناسی نیز صاحب مطالعه و اهل نظر است و بعد از انقلاب اسلامی با همکاری چند نفر از دوستان صاحب قلم خود، مجله وارلیق را به زبانهای ترکی و فارسی منتشر نموده و در زمینه تورکولوژی شخصأ بیش از صد مقاله در این مجله نوشته است.
از هفت جلد کتاب درباره تورکولوژی، پنج جلد آن در باکو و یک جلد (نگاهی به تارخ و فرهنگ ترکان) در آنکارا از طرف وزارت فرهنگ به ترکی استانبولی به چاپ رسیده است. هئیت از طرف دانشگاههای استانبول، باکو و نخجوان، عناوین دکترای افتخاری و پروفسـوری دریافت نموده است. دکتر هئیت هنوز هم به فعالیت جراحی و فرهنگی ادامه میدهد.
توضیحات تکمیلی درباره شهر هنری و صنعتی تبریز را در ویکیپدیا بخوانید.