بز شیری یا گاو شیری؟

با وجود اینکه گاوها شیر بیشتری نسبت به بز تولید میکنند و بز سهم بسیار ناچیزی از تولید شیر را دارد، چرا پرورش و نگهداری بز پیشنهد می‌شود؟

جواب این سؤال را میتوان با توجه به محاسن متعددی که برای پرورش بز بیان شده است، پیدا کرد:

1- قدرت سازگاری و تطابق بز با شرایط گرم و خشک بهتر از گوسفند و گاو است. قریب به 80% بزهای دنیا در نواحی خشک حاره‌ای و نیمه حاره‌ای که پرورش دام‌های دیگر با موفقیت چندانی همراه نمی‌باشد، وجود دارد.

2- عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در اشتغال به پرورش بز (به نسبت گاو) باعث می‌شود افراد ضعیف و کم بودجه نیز که قادر به خرید گاو نیستند، به پرورش این دام مبادرت ورزند. همین طور به دلیل کوچکی جثه، زنان و بچه‌ها نیز می‌توانند به نگهداری و پرورش آن به ویژه برای تولید شیر به مدت زیاد اقدام کنند.

3- تعداد کمتری از بیماری‌های اپیدمیک، بز را متأثر می‌کنند. بز پس از هر تنش محیطی، خیلی سریعتر از گاو به سطح تولید قبلی خود باز می‌گردد. معنی ندارد که فرد یک دهم گاو بخرد و باقی‌اش را در موقعیت‌های بعدی تهیه کند ولی می‌توان تصور کرد که کشاورز روستایی، با یک بز مادۀ آبستن شغل بزداری‌اش را در کنار زراعت آغاز کند.

همچنین معنی ندارد که یک دهم گاو بمیرد و نُه دهم آن زنده بماند، ولی می‌توان تصور کرد که یکی از بزهای سانن بمیرد و نُه تای دیگر زنده بمانند. بز سانن طیف سازگاری بسیار بالاتری نسبت به گاو دارد و بنابراین در بسیاری از مکان‌ها با اقلیم‌های متفاوت می‌توان از یک نژاد بز (مثلا سانن) استفاده اقتصادی برد.

4- از نظر تولید مثل، بز به مراتب بارورتر از گوسفند و گاو است. در مناطق معتدل دوقلوزایی امری طبیعی و در مناطق گرمسیری اگر بزها خوب تغذیه شوند (بویژه از نظر انرژی، پروتئین، ویتامین و مواد معدنی) سه یا چهار قلوزایی نیز فراوان مشاهده می‌شود. در صورتیکه در گاو، دو قلوزایی خطرناک است. مسلما این تولید مثل بالا می‌تواند به تولید گوشت و شیر بیشتر کمک کند. درصورتیکه از علوفه هیدروپونیک برای تغذیه دام (بویژه سبک) استفاده شود، علاوه بر کاهش احتمال سقط جنین، به دلیل دارا بودن سطح بالایی از ویتامین، انرژی، مواد معدنی و پروتئین (حتی بالاتر از یونجه)، امکان نگهداری موفق جنین تا زایمان سالم را خواهند داشت.

5- در حرفه پرورش بز مانند گاو نیاز به تجهیزات مدرن و گران قیمت نیست.

6- تنوع تولیدات در بز نیز وجود دارد. گوشت، شیر، الیاف، پوست و غیره از جمله تولیدات بز هستند. در این میان تولید شیر در بز به ویژه در مناطقی که شرایط برای پرورش گاو مشکل است حائز اهمیت فراوان است و می‌تواند نقش مهمی در تأمین پروتئین حیوانی مورد نیاز مردم داشته باشد.

7- بزها زودتر از گاو به مرحله تولید شیر میرسند. به این صورت که معمولاً وقتی یک بزغاله به وزنی در حدود 35 کیلوگرم میرسد، می‌تواند بارور شود. چنانچه بزها خوب تغذیه شوند در سن 10-7 ماهگی به این وزن می‌رسند. دوره آبستنی بز هم حدود 5 ماه است؛ بنابراین بزها در سنی حدود 15-12 ماهگی می‌توانند شروع به تولید شیر کنند و تا حدود 10 ماه (300 روز) نیز به تولید شیر ادامه میدهند.

8- بز را خیلی راحت تر از گاو، می‌توان با خوراک‌هایی بر پایۀ ضایعات کشاورزی یا صنایع غذایی و با افزودن مکمل‌ها تغذیه کرد در صورتیکه در گاو، الزاما برای تولید شیر بالا، باید خوراک‌های بسیار باکیفیت مصرف نمود.

9- شیر بز در مقایسه با شیر دام‌های دیگر زودتر هضم می‌شود. درصد چربی و پروتئین شیر بز به شیر انسان نزدیکتر است. در شیر بز گلبول‌های چربی به صورت ذرات ریز هستند و اسیدهای چرب آن عمدتا زنجیر کوتاه هستند و این امر سبب شده است قابلیت هضم آن بهتر شود.

10- بزها نسبت به بیماری ها مقاومتر هستند. چنین مزیتی برای استفاده از شیر آنها حائز اهمیت است. شیر گاو فاقد چنین خصوصیتی است و می‌تواند یک تهدید مهم در مناطق آلوده برای انسان باشد.

11- نشان داده شده است که مواد خشبی در بزها بهتر از گوسفند و گاو هضم میشود. بافت خاص و سخت دهان بزها به این حیوان اجازه میدهد که مواد بسیار خشبی و خاردار را بدون کمترین ناراحتی مصرف کند.

12- گوشت بز دارای چربی کمتر از گوشت گوسفند است. در نتیجه علاوه بر زیاد بودن نسبت پروتئین در مجموعه لاشه، قابلیت استفاده بهتری را برای کسانی که مشکل مصرف و هضم چربی دارند فراهم می‌آورد. عدم تمایل به مصرف چربی همراه با گوشت قرمز فاکتور مهمی در انتخاب و مصرف آن است.

13- بزها تمایل بیشتری به سرشاخه خواری دارند. همین امر ضمن اعمال هرس طبیعی و جلوگیری از رشد علف‌های هرز و مهاجم باعث می‌شود تا این دام‌ها در جستجوی چندین منبع غذایی کیلومترها راه بروند و به طور طبیعی جلودار گله‌های گوسفند باشند. حدود 60% از خوراک روزانه بزها از سرشاخه‌ها و بوته‌ها تأمین می‌گردد اما درصورتیکه پرورش صنعتی بز مد نظر باشد، این مورد منتفی است و می‌بایست با استفاده از سیستم بسته و تجهیزات مدرن تامین علوفه (مانند علوفه هیدروپونیک) نسبت به پرورش صنعتی بز اقدام نمود.

14- بزهای شیری به خصوص بزهای اصلاح شده (از جمله نژاد شیری سانن و آلپاین) در مقایسه با گاو از مقدار معینی ماده خوراکی، میتوانند شیر بیشتری تولید کنند.

 

 

15- بزها مقاومت بیشتری در مقابل کم آبی دارند. مقاومت بز به کم آبی پس از شتر در رتبه دوم قرار دارد. این مقاومت که ناشی از سازگاری‌های فیزیولوژیکی است در مناطقی چون ایران که با محدودیت منابع آبی به ویژه در سطح مراتع روبرو است، خصوصیت برجسته‌ای است.

 

مطالب مرتبط:

1- دامداری نوین 2 – بز آلپاین

2- دامداری نوین 1 – بز سانن (قسمت دوم)

3- دامداری نوین 1 – بز سانن (قسمت اول)

4- ارتباط علوفه هیدروپونیک با سقط جنین در دام

5- خواص شیر بز