بامبو، طلای سبز ناشناخته (قسمت چهارم و پایانی)

دوام بامبو:

بامبو در تمام مراحل بهره برداری در معرض حمله میکرواورگانیسمها و آفات مختلف قرار دارد. بنابراین عمر مفید بامبو، به شدّتِ تخریب بیولوژیکی آن وابسته است.

همانند چوب، ساقه بامبو نیز بشدت، مورد حمله حشراتی از قبیل سوسکهای چوبخوار و موریانه‌ها قرار می‌گیرد و در رطوبت بیش از 20% بوسیله انواع قارچهای مخرّب آسیب پذیر خواهد بود. بنابراین دوام بامبو بیشتر به شرایط آب وهوایی و به محیطی که در آن قرار میگیرد بستگی دارد.

بطورکلی در تماس با هوا، عمر مفید بامبو 3 سال است ولی در صورت استفاده از آن در زیر سقف و بدون تماس با خاک تا 6 سال دوام می آورد.

برحسب ماهیت کار و شرایط محیطی ممکن است دوام بامبو خیلی بیش از این مدّت باشد. در شرایط استفاده از بامبو در دریا ممکن است ظرف مدت کمتر از یکسال بوسیله قارچها و موجودات چوبخوار دریایی تخریب شده، قابلیت بهره برداری را از دست بدهد.

دوام طبیعی گونه‌های مختلف بامبو متفاوت است. برای مثال گونه  Dendrocalamus merilliamus کم دوام، گونه‌های Schizostachyum lima  و S. diffusum بادوام و گونه S. zollingeri بسیار بادوام است. گونه Dendrocalamus strictus در مقابل تخریب بوسیله موریانه نسبت به گونه D. lingispothus مقاومت کمتری دارد.

بطور یقین دوام قسمت پائین ساقه بیش از قسمت میانی و بالاتر است. قسمت درونی جدار ساقه بیش از قسمت بیرونی آن مورد حمله موجودات بیولوژیکی قرار می‌گیرد زیرا بافت پارانشیمی بیشتری در این قسمت موجود می‌باشد.

ساقه شکسته شده بامبو (بصورت رشته رشته) بیشتر از ساقه سالم در معرض تخریب قرار دارد.

طبق تحقیقات بعمل آمده، بامبوی قطع شده در فصل تابستان خیلی سریعتر از بامبوی قطع شده در فصل بارندگی تخریب می‌شود چون ازت مورد نیاز این عوامل مخرب بیولوژیکی در فصل خشک بیشتر است ولی مقدار آن با افزایش سن ساقه کاهش می‌یابد.

 

بر اثر گلدهی از مقدار نشاسته موجود در ساقه بامبو کاسته می‌شود و در نتیجه در مقابل سوسکهای چوبخوار مقاومتر خواهد شد ولی در این وضع شکننده‌تر شده و کارایی خود را برای بهره برداری از دست میدهد.

می‌توان جهت افزایش دوام و ماندگاری بیشتر بامبو، آنها را با تیمارهای خاصّی حفاظت نمود. این تیمارها معمولاً به دو روش بدون استفاده از مواد شیمیایی و با استفاده از مواد شیمیایی تقسیم می‌شوند که ذیلاً فقط به نام این تیمارها اشاره میگردد:

الف) محافظت از بامبو بدون استفاده از مواد شیمیایی یا روش سنّتی که شامل نشاسته زدایی، دودی کردن، قرار دادن در آب به مدّت چند هفته و استفاده از مواد ضد رطوبت می‌شود. این روشها براحتی بدون نیاز به تجهیزات ویژه بوسیله روستائیان قابل اجراست.

ب) محافظت از بامبو با استفاده از مواد شیمیایی که شامل محلول بوراکس و اسید بوریک (به نسبت یک به یک) برای کنترل کپک زدگی بامبو، تیمار پروفیلاکتیک در مورد بامبوی انبار شده در کارخانه‌های کاغذ سازی، محلول 20% سولفات و کرومات روی و محلول 20% کرومات سدیم می‌شود.

چون بامبو همانند چوب، ماده غذایی مناسبی برای عوامل بیولوژیکی و حشرات بشمار میرود، لذا لازم است با انجام تیمارهای مناسبی عمر مفید آنها افزایش یابد ولی در عمل به دلایل زیر انجام چنین تیمارهایی مشکل می‌باشد:

1. فقدان اطلاعات در مورد محافظت بهتر از بامبو
2. فقدان امکانات برای تیمار مناسب و مواد شیمیایی اشباع کننده آن
3. ناباوری عمومی در مورد مزایای محافظت از بامبو
4. نبودن بازار مناسب برای بامبوهای تولید و اشباع شده

 

کاربردها:

بامبو دارای کاربردهای متنوعی است که میتوان آنرا به بخشهای زیر تقسیم نمود:

1. احیای منابع طبیعی (جلوگیری از تبدیل جنگلهای کم بازده به اراضی غیرقابل کشت با قطع و بامبوکاری جنگلهای کم بازده، جلوگیری از فرسایش خاک بوسیله شبکه گسترده ریزوم و…)
2. صنایع چوب و فرآورده های چوبی (بدلیل یکنواخت بودن، انعطاف پذیری و استحکام توام با سبکی، کاربرد آن به مراتب مفیدتر از چوب است.)
3. صنایع دستی (برای مثال ساختن اشیاء زینتی از ساقه‌ها و بافتن ریسمان و نوعی فرش از پوست آن)
4. صنایع عمرانی و ساختمانی (تیر و ستون، سقفهای کاذب، دیوارهای جدا کننده و غیر باربر، داربست‌ها، خرپاها، پلهای روستایی، سقفهای مرکب، مسلح کردن قطعات بتونی، خانه‌های موقت و دایمی مقاوم در برابر زلزله)

 

دیگر صنایع و کاربردها عبارتند از:

داروسازی، عطرسازی، کنسروسازی، بسته بندی، تصفیه و بازیابی فاضلاب شهری، تهیه ذغال فعال، تولید ابریشم مصنوعی، تولید کود آلی، تهیه الکل، ایجاد فضای همیشه سبز شهری، بادشکن و غیره.

 

 

بامبو در ایران:

بدون شک بامبو از گیاهانی است که از خارج به ایران وارد شده است. گونه‌های مختلفی از آن در استانهای گیلان و مازندران وجود دارد. در مورد وجود گونه‌های بامبو در سایر نقاط اطلاع دقیقی در دسترس نیست ولی بررسی دقیق در مورد امکان پرورش این گیاه در نقاط  دیگر کشور ضروری به نظر میرسد.

تقریباً بامبوهای استانهای گیلان و مازندران جزو گونه‌های تک ساقه‌ای و قطر آنها بین 10-1 سانتیمتر بوده، ارتفاع حداکثر بعضی از آنها به 12 متر هم میرسد.

اطلاعات دقیق و مستندی درباره زمان و انگیزه کاشت بامبو در ایران در دسترس نیست و اکثر بامبوها در قسمتی از مزارع بطور محدود کاشته شده‌اند و در بعضی از مناطق از آن بهره برداری قابل توجهی نمی‌شود.

شاید اوّلین اقدام در مورد کاشت بامبو در قرن 19 میلادی بوسیله کارشناسان چینی که برای پرورش و بهره برداری از چای به شهرل اهیجان دعوت شده بودند، انجام گرفته باشد چون چینی‌ها معتقد بودند که سبدهای بافته شده از بامبو بوی نامطلوب را به چای منتقل نمی‌نماید لذا جمع آوری برگ سبز چای را در سبد ساخته شده از بامبو، ترجیح می‌دادند.

ساخت گنبد بامبو و برنج توسط مهندس پویا خزائلی پارسا در جنگل‌های کتالم (katalom) – (حد فاصل شهر تنكابن و رامسر در غرب استان مازندران)، مقاوم در برابر طوفان و زلزه و ساخت سریع و آسان در عرض 3 روز

 

 

 

پس از راه اندازی صنعت چای در حوالی لاهیجان چون شرایط آب و هوا را نیز مساعد یافتند ریزوم بعضی از گونه‌های بامبو را از موطن خود آورده و در آنجا کاشتند. آن زمان برای آموزش کارهای مربوط به زراعت و چای، چند خانواده چینی در لاهیجان سکنا گزیدند که از بامبو برای ساخت سبد و وسایل دیگر استفاده می‌نمودند.

همچنین سبدها و الکهای کارخانه‌های چای سازی نیز از همین بامبوها ساخته می‌شد. کم کم این صنایع دستی مفید به مردم ناحیه انتقال داده شد و هم اکنون نیز صنایع دستی بامبو در چند شهر استان گیلان بویژه حوالی لاهیجان رواج دارد.

گرچه در ایران بهره برداری صنعتی از بامبو در سطح وسیعی وجود ندارد، ولی این نکته شایان توجه است که پرورش و تکثیر آن به آسانی صورت می‌گیرد.

در حال حاظر در بسیاری از زمینهای زراعی مازندران و مخصوصاً گیلان، به مقدار کم کاشته می‌شود، لیکن بخش دولتی و خصوصی، هیچگونه راهنمایی و یا حمایت علمی و مالی در مورد کشت و تکثیر بامبو انجام نداده است. با این حال نظر برخی از کشاورزانی که در کشت بامبو تجربه دارند بر این است که حداقل از 40 سال پیش تاکنون هیچگونه آفتی با چشم غیر مسلح، بروی بامبوها مشاهده نشده است.

در برخی مناطق برای آنکه ریزوم بامبو به داخل زمینهای زراعی مرغوب نفوذ ننماید، کشاورزان بطور مرتب با قطع ریزوم از پیشرفت آنها جلوگیری می‌کنند.

بطورکلی تجربه نشان داده است که سواحل جنوبی دریای خزر بعلت ویژگیهای آب وهوایی خاص خود، یکی از مناطق بسیار مستعد برای کاشت بامبو بویژه گونه‌های تک ساقه‌ای آن است و شاید قسمتهایی از مناطق جنوبی کشور مانند حاشیه رودخانه‌ها، باتلاقها و نی‌زارها  که تامین آب در آنها اقتصادی است، کاشت بامبو مناسب باشد که بطور قطع گونه‌های چند ساقه‌ای احتمال موفقیت بیشتری برای رشد دارند.

البته این نکته شایان ذکر است که زمینهای مردابی و آبگیر یا شور برای پرورش بامبو مناسب نمی‌باشند.

نتیجه گیری:

با یک جمع بندی کلّی در مورد ویژگیهای منحصر به فرد و کاربردهای متنوع و ویژه این گیاه، به این نتیجه میرسیم که بامبو بعنوان یک گیاه پیشگام در آینده، بازار بزرگی را به خود اختصاص خواهد داد.

این مزیت بامبو تاکیدی است بر اینکه مطالعات و تحقیقات دقیقتر و عمیقانه‌تری درباره این موهبت پدید آمده از طبیعت باید بعمل آید، زیرا از آن می‌توان به مقیاس وسیعی در گسترش عمرانی و آبادانی شهری و بویژه روستایی استفاده نمود.

ایران هم با توجّه به شرایط محیطی مناسب و مساعد برای رشد و پرورش این گیاه معجزه‌گر، نیازمند اقدامهایی مهم و عملی از طرف علاقه‌مندان و مراکز دولتی و خصوصی است.

مطالب مرتبط:

1- زراعت نوین -3- بامبو (قسمت اول)

1- زراعت نوین -3- بامبو (قسمت دوم)

1- زراعت نوین -3- بامبو (قسمت سوم)