بامبو، طلای سبز ناشناخته (قسمت سوم)

تکثیر بامبو:

برای جنگل‌کاری یا کاشت درمناطق روستایی، تکثیر بامبو ضروررت دارد. بامبو را می‌توان با استفاده از بذر یا به طریق نباتی تکثیر نمود. چون بذردهی گونه‌های مختلف بامبو در فواصل زمانی طولانی انجام می‌شود، لذا تکثیر با استفاده از قلمه ساقه و یا ریزوم بیشتر متداول می‌باشد ولی معمولاً در این روش ضایعات زیاد است.

روشهای تکثیر:

الف) تکثیر با استفاده از قلمه ساقه:

اگر قلمه‌های تهیّه شده از یک ساقه جوان در عمق 20-15 سانتیمتری زمین کاشته شوند و تحت مراقبتهای لازم قرار گیرند، سرانجام تولید ریشه و جوانه می‌نماید. این روش مخصوصاً برای گونه‌های Dendrocalamus و Bambusa که دارای بدنه‌های کلفت‌اند مناسب است چون در این کار میزان ذخیره مواد غذایی بافت پارانشیم حائز اهمیت می‌باشد. ساقه‌های کلفت‌تر را می‌توان شکست و هر قطعه شکسته شده را که در بردارنده یک جوانه و مادّه کافی باشد بطور جداگانه کشت کرد. این نوع تکثیر بیشتر برای کاشتن بامبو در روستاها قابل اجرا است.

ب) تکثیر با استفاده از ریزوم:

در صورتیکه بامبو از لحاظ ریزوم و ساقه، انبوه و درهم فرو رفته باشد، باید یک قطعۀ 50-30 سانتیمتری ریزوم، در بردارنده تعدادی جوانه را تهیّه کرد. پس از کاشت، اگر رطوبت کافی باشد ظرف چند هفته یک جوانه آن شروع به رشد میکند. ریزوم باید قبل از فصل بارندگی کاشته شود. البته این روش برای جنگل کاری نامناسب است چون تهیّه قلمه ریزوم به دقّت و کار زیاد احتیاج دارد.

حمل قلمه های تهیّه شده سنگین ریزوم مخصوصاً برای مسافت‌های طولانی بسیار طاقت فرسا است. بعنوان مثال جنگل کاری با استفاده از ریزوم برای گونه Phyllostachys edulis در هر هکتار نیاز به 2000-1000 قلمه دارد.

بطورکلّی، علارغم تلاش موسسات مختلف هنوز یک روش علمی فراگیر در مورد تکثیر نباتی این گیاه وجود ندارد. در سالهای اخیر مطالعاتی در مورد کشت بافت جوانه بامبو آغاز شده است که انتظار میرود با موفقیّت همراه باشد.

مدیریت جنگل بامبو:

بامبو ممکن است طبقه زیرین یک جنگل را تشکیل دهد و یا بطور خالص کاشته شده و بصورت جنگل درآید. نکته مهم در مدیریت جنگل بامبو، دوره بهره‌برداری و شدّت قطع ساقه‌های بامبو است. هدف اصلی در این مورد انتخاب و بهره برداری ساقه‌های بالغ است.

قواعد قطع ساقه‌های بامبو غالباً تجربی است نه آزمایشگاهی. ساقه‌های جوان بامبو، نارس و دارای استحکام کمتری هستند ولی در مدّت 3-2 سال به بلوغ میرسند. بعلاوه با ایجاد برگهای جدید، ساقه‌های جوان انرژی بیشتری را در ریزوم ذخیره می‌نمایند لذا باید دست نخورده باقی بمانند تا از نابودی ریشه‌ها جلوگیری شود.

بطورکلی بامبو پس از 4-3 سال به مرحلۀ بهره برداری میرسد. ساقه‌های که بموقع برداشت نشوند، سرانجام رشته حیات آنها پایان می‌یابد و اگر بهره‌برداری بامبو بطور منظم انجام نشود، از انبوهی و ضخامت ساقه‌های آن کاسته خواهد شد، چون ساقه‌های بامبو همسال هستند و در نتیجه دارای رقابت بیشتری بوده و مانع رشد یکدیگر خواهند شد.

قطع یکسره برای گونه‌های نازک و کم قطرمناسب است، مخصوصاً اجرای قطع یکسره در مورد گونه‌هایی که به گل نشسته‌اند در اولویت قرار دارند، چون بدین وسیله از به هدر رفتن ساقه‌ها (که بعد از خشک شدن پس از گلدهی عارض می‌شود) جلوگیری بعمل می‌آید.

بامبو نیز مثل سایر گیاهان نیاز به کود شیمیایی دارد. زمان کوددهی به بامبو باید دقیقاً یک ماه قبل از جوانه زدن باشد. در مناطقی که تولید جوانه خوراکی مطرح است، کود ازته ضرورت بیشتری پیدا می‌کند.

بازدهی:

بازدهی بامبو به تعداد ساقه‌های جدید بستگی دارد که در هر سال بوجود می‌آید. همچنین حاصلخیزی پشته بامبوهای چندساقه‌ای، به تعداد برگهای جوان بستگی دارد که در هر سال رشد می‌کنند. معمولاً بازدهی بامبو یکسال در میان افزایش می‌یابد که در مجموع برای تعیین معیار رشد باید معدّل آن مورد توجه قرار گیرد.

تعیین تعداد ساقه بامبو در هر تن به ابعاد گونه مورد نظر و نیز رطوبت خاک، رطوبت داخلی بامبو و موقعیت جنگل بستگی دارد که می‌تواند از 50 ساقه در هر تن در گونه Dendrocalamus longispathus تا 700 ساقه در هر تن در گونه Dendrocalamus strictus متغیر باشد ولی معمولاً از هر هکتار بامبوکاری 100-20 ساقه بامبو بدست می‌آید.

 

در بازدهی بامبو بعلت شرایط رشد، گونه و تراکم جنگل بامبو (خالص متراکم و یا پراکنده بصورت زیر اشکوب جنگلهای پهن برگ) اختلافاتی وجود دارد که می تواند از 1.5 تن در هکتار وزن خشک شده در هوا در سال در تایلند با گونه Thyrsostachys siamensis تا 14 تن در هکتار وزن خشک شده در هوا در سال در ژاپن با گونه Phyllostachys bambusoides متغییر باشد.

 

در جنگلهایی که بامبو بصورت اشکوب زیرین وجود دارد، بازده آن 4-2 تن و بصورت جنگل خالص 120-5 تن در هر هکتار در سال است که بطور مسلم بیشترین مقدار در مناطقی وجود دارد که عواملی مثل خاک حاصلخیز و مدیریت علمی صحیح به همراه استفاده ازکود مهیّا باشد.

بهره برداری:

کوتاهی دوره بهره برداری بامبو باعث می‌شود که زمینهای زیر کشت بامبو پس از 5-4 سال بصورت جنگلهای انبوه و آماده بهره‌برداری درآیند. درصورتیکه برای بهره برداری از سریع الرّشدترین درختها 15-8 سال باید منتظر ماند.

بریدن ساقه‌های بامبو با کاردی بزرگ و تیز، توسط تعدادی کارگر با تجربه انجام میگیرد. همچنین برای هرس کردن گونه‌های قطور از ارّه و تبر استفاده می‌شود. ساقه باید کاملاً صاف بریده شود، چون ساقه‌های کلفت‌تر بعد از قطع بزودی ترک می‌خورند لذا باید دقت بیشتری بعمل آید.

 

بامبوهای تک ساقه‌ای از سطح زمین قطع می‌شوند و ریزوم آنها در خاک محفوظ می‌ماند ولی بامبوهای چند ساقه‌ای را باید در ارتفاع 30-20 سانتیمتر بالاتر از سطح زمین قطع کرد تا به ریزوم و ریشه‌ها آسیبی وارد نشود.

ساقه‌ها را باید کمی بالاتر از گره قطع نمود تا بعداً در فضای خالی ساقه آب جمع نشود و موجب پوسیدگی آن نگردد. در فصل رشد بامبو که مقارن بارندگی است، از قطع ساقه بامبو باید اجتناب کرد زیرا جوانه‌های جوان آسیب خواهند دید. برای قطع کردن بامبو فصل خشک توصیه میگردد. چون ساقه دارای کمترین مقدار رطوبت بوده لذا حمل و نقل آن راحتر است (بدلیل سبکی ساقه‌ها) و از بروز پوسیدگی نیز جلوگیری بعمل  می‌آید.

در انتخاب ساقه بامبو برای قطع باید به سن، رنگ و کیفیت آن توجّه داشت. ساقه‌های مسن‌تر و یا در حال پوسیدن در اولویت قرار دارند ولی ساقه‌های نابالغ و نارس فقط در مواردی که بشدت آسیب دیده‌اند باید قطع شوند. درحالیکه بامبوی تک ساقه‌ای تنک می‌شود، در مورد گونه‌های چند ساقه‌ای باید روشهای دیگری را به کار گرفت.

ساقه‌های بامبو را باید با توجّه به ضوابط تنک کردن قطع نمود بطوریکه آنهایی که باقی می‌مانند باید در سرتاسر ریزوم داخل خاک، پخش شوند تا جوانه‌های جدید را حمایت نمایند. قطع نمودن ساقه‌های محیطی پشته‌ها، جلوی رشد بامبو را می‌گیرد. پس از خاتمه قطع ساقه‌ها در یک جنگل انبوه بامبو، نیروی زیادی لازم است تا ساقه‌های بریده شده به خارج از جنگل حمل شوند. در موقع قطع کردن شاخه‌های بامبو، نباید با کندن شاخه‌ها به سطح بیرونی و سخت ساقه آسیب وارد شود.

برای جلوگیری از آسیب دیدن انتهای باریک بامبو، ابتدا باید ساقه را به طول برابر اندازه نموده سپس قطع کرد.

ساقه‌های کوچکتر را باید برای سهولت دسته کردن و حمل و نقل، به قطعات 6-3 متر قطع نمود. هر ساقۀ گونه‌های کوچک با جدار ساقه نازک، دارای  3-2 کیلوگرم وزن است امّا هر ساقه از بامبوهای بزرگتر دارای جداری ضخیمتر بوده که حدود 30-20 کیلوگرم وزن دارد. بطورکلی بامبو دارای وزنی سبک است بطوریکه هر مترمکعب آن حدود 0.4-0.2 تن وزن دارد.

در قسمت بعدی و پایانی می‌خوانید: دوام و کاربردهای بامبو

مطالب مرتبط:

1- زراعت نوین -3- بامبو (قسمت اول)

2- زراعت نوین -3- بامبو (قسمت دوم)

3- زراعت نوین -1- کینوا (خاویار گیاهی)